جلوهاي ديگر از هنر خوشنويسي و كتاب آرائي. قرآن كريم در دوره صفوي

پدیدآورقدیر افروندشهاب شهیری

نشریهگلستان قرآن

تاریخ انتشار1388/09/22

منبع مقاله

share 832 بازدید
جلوهاي ديگر از هنر خوشنويسي و كتاب آرائي. قرآن كريم در دوره صفوي

قدير افروند ، شهاب شهيري
موزه ملي ايران

يكي از نسخ كلام الله مجيد كه از جمله قرآن هاي زيبا و جامع ( از نظر هنر كتابت ، تذهيب و تجليد ) قرن دهم هجري محسوب مي شود ، نسخه اي است كه به خط نسخ خوشي كتابت شده است . از ويژگي هاي اين مصحف كلام الهي وقف نامه اي است كه براساس آن شاه طهماسب صفوي اين قرآن را بر آستانه شيخ صفي الدين اردبيلي وقف كرده است .
با توجه به ظواهر امر و صفحه وقفنامه بعيد به نظر ميرسد اين نسخه از ابتدا به نيت وقف كتابت شده باشد اما بالطبع زيبايي خط و آراستگي قرآن باعث جلب نظر شاه صفوي شده كه النهايه با وقفنامهاي مفصل به خط رقاع بشرح زير به مجموعه موقوفات منقول آستانه شيخ صفي پيوسته است:
«بعد حمدالله الموفق المعين و افضل الصلوه و اكمل السلام علي سيدالمرسلين محمد و اله الطيبين و عترته الطاهرين اجمعين / قد وقف هذا المصحف الكريم و القرآن العظيم الذي لاياتيه الباطل من بين يديه و لا من خلفه تنزيل من رب رحيم السطان الاجل الاعظم و / الخاقان الاعدل لافخم مالك رقاب الامم مولي ملوك الترك و العرب و العجم شرف العز الطاهر المصطفويه فخر الارو....(؟) الطيبه المرتضويه المويد من الله الصمد المنان / السطان شاه طهماسب بهادرخان خلد الله ملكه و سلطانه و افاض علي العالمين بره و مرحمته و احسانه علي الزاويه / المتبركه المقدسه المنور الشريفه الصفيه الصفويه حفت بالانوار الرحمانيه وقفاً صحيحاً شرعياً مخلداً و حسباً صريحاً ملبساً موبداً / يتلومنه آناء الليل و ساعات النهار كل من يريد من الساكنين و الصادرين و الواردين و الزائرين و شرط ان لايخرج من الزاويه الشريفه و لا ينقل / منها الي موضع آخر و يكون فيها له المستقر و القرار و كان ذلك في الثاني عشر من شهر صفر سنه ثمان و اربعين و تسعمايه و الحمد لرب العالمين (كذا). در پايان سجع (اثر) مهر وقفي آستانه شيخ صفيالدين با كتيبه "وقف خطيرة مقدسه صفويه" به چشم ميخورد.

معرفي نسخه:

قرآن موقوفه آستانه شيخ صفيالدين اردبيلي.
واقف: شاه طهماسب صفوي
شماره موزه: 4295
تاريخ: قرن دهم هجري
تعداد سطر: 12 سطر در صفحه
ابعاد جدول: 5/10 × 19 سانتيمتر
ابعاد 5/19 × 31 سانتيمتر
قطع و ابعاد: رحلي
دو صفحه اول داراي سرلوح مزدوج مذهب مرصع بسيار زيبا و پركار ميباشد و سوره مباركه فاتحه الكتاب به زيبايي تمام در متن اين دو صفحه با طلااندازي بين سطور به شيوة گلزار مرصع كتابت شده و دو قاب باريك به لاجورد و تزئين اسليمي زرين طرفين متن سوره را در هر دو صفحه زينت داده است.
قاب مذهب و مرصع پيشاني و ذيل هر صفحه مشتمل بر كتيبهاي بشرح ذيل است:
كتيبه پيشاني صفحه اول : بقلم سفيدآب و تحرير مشكي در زمينه مذهب
سوره فاتحه الكتاب مكيه
كتيبه ذيل صفحه اول: لايمسه الاالمطهرون
كتيبه پيشاني صفحه دوم: و مدنيه و هي سبع آيات
كتيبه ذيل صفحه دوم: تنزيل من ربالعالمين
صفحه سوم نيز سرلوح سازي شده و در قاب مذهب و مرصع كتيبه آن عنوان سوره مكي يا مدني بودن آن و عدد آيات بقلم سفيدآب و تحرير مشكي با زمينه تزئين اسليمي الوان، بشرح زير آمده است:
"سوره البقره مدنيه و هي مائتان و ست و ثمانون آيه"
صفحات تماماً داراي جداول متعدد زرين، مشكي، شنگرف و لاجورد ميباشند. علائم پايان آيات به صورت دواير توپر زرين و علامت "تخميس" شمسههاي مذهب و مزيني را در حواشي صفحات شامل ميشوند.
شماره حزب و اجزاء و نصف الجزء و.... به قلم ثلث و به شنگرف يا مشكي در حاشيه صفحات نوشته شده است.
تمامي سرسورهها در اين قرآن به صورت قاب تزئيني بسيار زيبايي مشتمل بر كتيبه عنوان، مكي يا مدني بودن سوره و عدد آيات بقلم لاجورد و به خط رقاع (و در اواخر قرآن سر سورهها يكي در ميان بقلم زر و تحرير مشكي و قلم لاجورد) در زمينه سفيدآب مزين به اسليميهاي ظريف و زيبايي ميباشند.
در خاتمه قرآن و پس از سوره مباركه "الناس" دعاي معمول اختتام، بقلم زر و تحرير مشكي و لاجورد بشرح ذيل نوشته شده است:
"صدق الله العلي العظيم / و صدق رسوله النبي الكريم / و نحن علي ذلك من الشاهدين / و الحمدلله رب العالمين"
جلد چرمي "ميشن قهوهاي" متن مزين به نقوش اسليمي و حاشيه نقوش بازوبندي به شيوه سوخت ضربي و سرطبلدار با جداول زرين و تماماً طلاپوش است. بر روي "لولا"ي جلد علاوه بر نقوش بازوبندي مزين و طلاپوش كتيبه قرآني "آيات شريفه 79 و 80 سوره مباركه الواقعه به سنت كتاب آرايي و تجليد دوره صفويه بشرح زير نگاشته شده است.
"لايمسه الاالمطهرون تنزيل من رب العالمين"
اندرون جلد تيماج قرمز با تزئين ترنج و سرترنج مياني، لچك ترنج و نيم ترنج به شيوه سوخت معرق و عطف و لبه چرم مشكي.
Golestan Quran Weekly, Serial 139, No 95

مقالات مشابه

بررسی کتیبه‌های قرآنی در هنر و معماری

نام نشریهقرآن‌پژوهی خاورشناسان

نام نویسندهاعظم پویازاده, محمدرضا رسولی راوندی

ویژگی‌های ممتاز واژة الله از منظر معناشناختی و خوش‏نویسی

نام نشریهپژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم

نام نویسندهصادق ارشی, مرتضی حاجی مزدرانی, احمد محمدی اکمل

بررسی جنگ نرم در آیات قرآن

نام نشریهمطالعات تفسیری

نام نویسندهصمد عبداللهی عابد, فاطمه وجدی

قرآن و خوشنویسی؛ آمیزه ای از حسن صورت و معنا

نام نشریهکتاب ماه دین

نام نویسندههاروکو ساکای دانی

تأثیر صفحه آرایی قرآن های خطی بر گرافیک معاصر

نام نشریهگلستان قرآن

نام نویسندهکامران افشار مهاجر

اعجاز هنری قرآن

نام نشریهکتاب ماه هنر

نام نویسندهاحمد مسجد جامعی

پانصد سال کتابت قرآن

نام نشریهکتاب ماه هنر

نام نویسندهمحمدمهدی هراتی